Sozio-special Sociale Veerkracht

‘Zonder boer geen voer,’ mompelt de man met een jongens- achtig voorkomen, terwijl hij zijn ronde studentikoze bril met zijn middelvinger tegen zijn wenkbrauwen duwt. De man zit naast me op een bankje onder een boom. We zitten aan een strand bij een plas. De labradoodle van de man speelt met mijn hond bij de waterkant.

‘Door regie te nemen over haar kinder wens en beschermd te zijn tegen een eventuele volgende zwangerschap voelt zij zich sterker dan ooit. Het voelt voor haar als de eerste stap naar het krijgen van meer grip op haar leven, met als uiteindelijke doel: een goede moeder zijn voor haar twee kinderen.’ Deze quote komt uit het verhaal over Rosa uit de verhalenbundel ‘Nu kan ik verder’. Door een gesprek over kinder wens kreeg Rosa de regie terug op haar eigen keuzes. Dit dankzij het programma Nu Niet Zwanger.

‘ SHE WAS NEVER NEVER MEANT TO PLAY THE GAME, SHE WAS BORN TO CHANGE IT!’
Ze was eind twintig en werkte als leidinggevende binnen een corporate organisatie. Ze droomde van een succesvolle carrière en zag zichzelf al zitten aan de bestuurstafel met andere vrouwelijke topfunctionarissen. Het spel werd echter hard gespeeld; vrouwen waren concurrenten van elkaar en mannen domineerden. Wat ze toen nog niet wist, was dat het niet de bedoeling was dat ze het spel mee speelde, maar dat zij het kon veranderen...’ Quote van executive coach voor vrouwelijk leiderschap Carla Clarissa.

De jonge leidinggevende, werkend in de harde corporate wereld, werd gekoppeld aan een vrouwelijke mentor binnen het bedrijf. Deze mentor leerde haar hoe het werkt, maar vooral hoe je trouw aan jezelf blijft, aan je normen en waarden en leidinggeeft vanuit authenticiteit, compassie en verbinding. Met deze lessen zei ze het bedrijf vaarwel en is ze haar eigen koers gaan varen. Ze geloofde niet dat ze zo dapper kon zijn, maar met de support van haar mentor durfde ze veel meer dan ze zelf voor mogelijk hield. Nu inspireert en begeleidt ze andere vrouwen in hun weg en het schrijven van hun eigen spelregels.

Van heksenjacht tot kutnijd, naar sisterhood en sociale impact

Door de eeuwen heen heeft de vrouw haar sociale veerkracht moeten inleveren. In de tijd van de heksenjacht, noem maar gerust vrouwenjacht, mochten vrouwen niet samenkomen en werd mannen en vrouwen geleerd om zelfstandige, sterke vrouwen te wantrouwen, uit te sluiten en op te sluiten. Nog steeds wordt ons in deze maatschappij aangepraat dat wij, vrouwen, niet samen met andere vrouwen kunnen. Dat we elkaar het licht in de ogen niet gunnen en jaloers zijn op de schoonheid van een andere vrouw of de successen die ze haalt. Kutnijd wordt het genoemd, of het krabbenmandeffect. Een krab kan in z'n eentje namelijk prima uit een mand klimmen, maar als er meerdere in zitten, wordt hij naar beneden getrokken door zijn soortgenoten. Onzin, als je het mij vraagt. Dit is een aangeleerde strijd waar weinig ruimte is voor sociale veerkracht en verbondenheid onderling.

Onlangs publiceerden de Samenwerkende Beroepsverenigingen in het Jeugddomein (SBJ) de handreiking Informele steun, be- doeld om de inzet van informele steun te bevorderen. Informele steun verwijst naar de inzet van mensen uit het netwerk en de directe leefomgeving van jongeren en hun gezin, en naar de inzet van vrijwilligers. Het belang daarvan wordt breed onderkend. Van politiek, beleidsmakers en wetenschappers tot cliënten, ervaringsdeskundigen en professionals zelf: iedereen vindt het belangrijk. En toch blijkt uit signalen van jeugdigen en ouders dat professionals nog niet altijd de inzet van informele steunfiguren meenemen in hun werkwijze. Hoe komt dat? En waarom is het eigenlijk zo belangrijk? In dit artikel geven Jurja Steenmeijer en Marjoleine Vosselman drie goede redenen voor de inzet van informele steun.

In de wereld van de hulpverlening is er soms weinig erkenning voor de psychische gevolgen van het werk. Dit komt mede door het minimale empirisch onderzoek wat ernaar gedaan is en wat bovendien geen eenduidig resultaat heeft opgeleverd. Het heeft echter ook te maken met de wijze waarop hulpverleners zelf omgaan met hun werk. Hulpverleners kunnen zichzelf zien zoals zij.

Het was 2014 en ik zat vol verwachting in een collegezaal. Ondanks dat ik ondertussen officieel tot de filosofiestudenten behoorde, voelde ik me dat niet.  

Iedereen die weleens een veer in handen heeft gehad, weet wat we met veerkracht bedoelen. Je oefent er een kracht op uit en als je die loslaat, komt het weer in de oude toestand terug. In tijden van crisis is het ontwikkelen van veerkracht een belangrijk onderwerp. We hebben dat gezien in de coronacrisis.

Hoe grote maatschappelijke ontwikkelingen een bedreiging vormen voor de sociale veerkracht van de Nederlandse samenleving.

Het volgende hoofdstuk komt uit het boek Het positieve zelfbeeld als sociaal vaccin. 

Veerkracht is een populair begrip. Zo is er sinds een aantal jaar een internationaal netwerk van veerkrachtige steden, waar ook Den Haag en Rotterdam bij zijn aangesloten; wordt er veel onderzoek gedaan naar de veerkracht van ecosys- temen, zoals bossen in relatie tot klimaatverandering; en is voor de begeleiding van kinderen die met hun ouders in de maatschappelijke opvang zitten de inter- ventie veerkracht ontwikkeld. Hoewel het begrip al veel eerder ontwikkeld is, is de huidige populariteit van het begrip het gevolg van het toenemende besef dat het (samen)leven niet maakbaar is.

Sociale media spelen een grote rol in het leven van mensen; ook in het leven van mensen met een licht verstandelijke beperking. Niet zo gek: het biedt veel voordelen.  Het helpt cliënten zich te uiten en contacten te onderhouden, waardoor ze makkelijker kunnen meedoen in de maatschappij.

Wanneer je problemen ervaart in het leven, kan het fijn zijn als er iemand is die met je meekijkt. Het inzetten van hulpverlening voor mensen die vastlopen, kan dan ook effectief zijn. Dit is echter geen duurzame oplossing; in het leven van cliënten zijn professionele hulpverleners namelijk altijd passanten. Familie en vrienden zijn vaak frequenter en langduriger met elkaar verbonden en staan dichter bij de cliënt. Het investeren in het sociale netwerk van cliënten geeft daarom  betere resultaten op de langere termijn.

In een samenleving die alsmaar ingewikkelder en veeleisender wordt, worden hoge eisen gesteld aan ons aanpassingsvermogen. Daarmee wordt een steeds zwaarder beroep gedaan op onze sociale en mentale veerkracht. Flexibiliteit is een kwaliteit die in dit verband veel genoemd wordt. Dat klinkt mooi, maar voor veel mensen betekent het gewoon: moeten leren leven met onzekerheid.

Vader was altijd al uit beeld. Moeder overleed toen hij zes jaar was. Bijna tien jaar en zes verschillende instellingen later wordt Berry na geweldsdelicten met bendes gesloten geplaatst. Daar krijgt hij voor het eerst twee begeleiders die hem echt zien. ‘Het klikte meteen. Dankzij hen volg ik nu een opleiding, heb ik onderdak en een inkomen. Ben ik een vader voor mijn zoontje’, zegt Berry (20) in de rol van erva- ringsdeskundige tijdens het Partners voor Jeugdcon- gres: Jouw werk, mijn leven.

Vaak overheerst in berichten over jeugd die over de schreef gaat het beeld dat er sprake zou zijn van een voortdurende toename van jeugdcriminaliteit. Zo bestaat bij velen de gedachte dat steeds meer jongeren op steeds jongere leeftijd ernstige delicten plegen. Dit beeld is echter volkomen misplaatst.

Voor veel mensen is het niet gemakkelijk om bij hun gevoelens te komen. Sta er maar eens bij stil. Hoe voel jij je eigenlijk op dit moment? Lukt het je om dat in woorden uit te leggen? Dat is niet altijd makkelijk. En toch enorm belangrijk

Sociale veerkracht is het vermogen van kinderen, jongeren, volwassen om zich mentaal weerbaar op te stellen bij incidentele of chronische traumatische ervaringen of als negatief ervaren gebeurtenissen in brede zin.  

Het bevorderen van sociale veerkracht verwijst vaak naar initiatieven om mensen met ingewikkelde problemen meer sociale weerstand te laten ontwikkelen door hen met behulp van familie, de buurt of sociaal werk/wijkteams hierin te ondersteunen. Het lijkt het nieuwe panacee in beleid en het werken in de wijk. 

In dit nummer een brede insteek zowel gericht op de veerkrachtige buurt en uiteraard het veerkrachtige individu. 

Aukje van der Heide *1) is een bruisend vat vol ervaring, een waterval aan doorleefde werkverhalen. Haar uitgangspunt in de hulpverlening vormt altijd de wezenlijke verbinding met de cliënt. Zij vertelt over haar werkwijze, waarbij zij tekenen inzet als hulpmiddel om te kiezen voor verandering.  

We zijn allemaal geraakt en gevormd door onze geschiedenis. Onze ervaringen uit het verleden kunnen iedere beslissing die we nemen en elke keuze die we maken sterk beïnvloeden. Deze ervaringen kunnen bovendien invloed hebben op hoe we ons gedragen en zo ook belemmerend werken. Als professional met mensenkennis denk je vaak een goede inschatting te kunnen maken over wie de mens achter je cliënt is en wat voor jouw cliënt helpend kan zijn om zijn of haar gedrag te ‘managen’. Maar klopt dat wel altijd? Hoe weet je of je zelf niet beïnvloed bent door je eigen filtering, patronen, normen en waarden?

Het 'vat van zelfwaardering’ is de naam van een psy- chologisch behandelmodel dat - over het algemeen - snel helpt bij het ontwikkelen van emotionele en sociale veerkracht. In de meest praktische zin is zelf- waardering een manier van kijken: het vermogen om met instemming of appreciatie te kijken naar positie- ve én negatieve prikkels, sensaties, gedachten en emoties. Dat kijken met instemming (’goed dat ik het zie!’) is via eenvoudige oefeningen aan te leren. Mensen die in een therapie of traject met het vat van zelfwaardering met meer instemming leren kijken naar zichzelf en de wereld om hen heen, vertonen twee belangrijke veranderingen. Ze worden zich meer bewust van wat er goed gaat in hun leven en waarderen dat nadrukkelijker. De negatieve sensa- ties waar ze voorheen meer van wegzakten, zoals irritatie, sombere gedachten, pijn, onrust enzovoort, kunnen beter worden verdragen en hebben minder impact.

De behoefte aan woonplekken binnen gehandicaptenzorg­ organisaties neemt de komende tien jaar met twintig tot veertig procent toe. Zorgorganisaties hebben op dit moment al lange wachtlijsten voor wonen, waardoor jongeren met een beperking langer thuis wonen.

In tijden van corona, flexibele arbeid, globalisering, klimaatverandering en andere potentiële bedreigingen voor de bestaanszekerheden van mensen, wordt er een groot beroep gedaan op het vermogen van mensen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.

Veerkracht wordt bepaald door biologische, psycholo- gische en sociale factoren. Of je veerkrachtig bent, wordt dus bepaald door aangeboren kenmerken, maar ook door je sociale omgeving en persoonlijke ken- merken. Het begrip kent drie verschillende elemen- ten: interne en persoonlijke capaciteiten van iemand; interpersoonlijke, sociale en probleemoplossende vaardigheden; externe bronnen.