Sozio | Sociaal en Digitaal: een groeiende combinatie

De samenleving digitaliseert; praktische zaken regelen we steeds vaker online. Over de hele wereld zijn we in contact met familie en vrienden. Met slimme apparaten monitoren en verbeteren we onze fysieke en mentale gezondheid. Tegelijkertijd veroorzaakt de digitalisering nieuwe problemen; denk aan cyberpesten, online verslavingen en shame sexting. Daarnaast kunnen vier à vijf miljoen Nederlanders niet meekomen in de digitale samenleving. Hoe ervaren sociaal wer- kers deze gevolgen in de praktijk en hoe bieden zij hulp in de digitale samenleving? Julia Boelens, stagiaire schoolmaatschappelijk werk aan een ROC, en Marja Wilting, schoolmaatschappelijk werker bij een kindcentrum, gingen met elkaar hierover in gesprek.

Huiselijk geweld speelt zich, letterlijk en figuurlijk, af achter geslo­ ten deuren. Juist daarom is de drempel voor slachtoffers om hulp te vragen vaak ontzettend hoog. Een hardnekkig probleem, omdat instanties als Veilig Thuis de vereiste hulp dan niet in gang kunnen zetten. Veilig Thuis ontwikkelde daarom een communi­ catiemiddel om zo laagdrempelig mogelijk het gesprek over geweld te kunnen openen. En met succes! Dagelijks kunnen slachtoffers, maar ook plegers en mensen met vermoedens van huiselijk geweld, gratis en anoniem chatten met een mede­ werker van Veilig Thuis. De LiveChat blijkt een goede uitkomst.

Ronald Helder is bedenker en initiatiefnemer van De Stamtafel en De Zwanenhof Zenderen. De Stamtafel is een online sociaal (zorg) platform. De Zwanenhof is er voor ieder mens die op zoek is naar gezondheid. Denk hierbij aan rust bij burn-out, herstel na kanker- behandeling, dagbesteding van lichtgehandicapten, met de samen- werking van studenten. Mensen die andere mensen ondersteunen. Er is veel aandacht voor E-health om iedereen een handje te helpen.

De digitale wereld van vandaag is complex en vraagt om een nieuwe manier van werken, denken en doen.

Auteur
Harry Woldendorp is meer dan 30 jaar actief geweest als consultant en interim- manager in de zorg en heeft zich de afgelopen jaren vooral bezig gehouden met de impact van digitalisering op de zorg. Hij heeft er een tiental boeken over ge- schreven en is betrokken bij een aantal initiatieven waar platformtechnologie wordt toegepast.

Geweld met steekwapens komt onder jongeren steeds vaker voor. De politie constateert dat jongeren tussen de 12 en 18 jaar steeds vaker betrokken zijn bij zware geweldsincidenten. Jongerenwerkers van MEE & de Wering uit Den Helder vonden een innovatieve manier om jongeren hierover voor te lichten en het messengebruik tegen te gaan: de Virtual Reality (VR) game ReAction. Hoe pakte MEE & de Wering dit aan?

Ongeveer 25% van de Nederlanders komt niet goed mee met de digitalisering van de samenleving. Dit zijn mensen die bijvoor- beeld moeite hebben met internetbankieren, e-mailen of het inloggen met hun DigiD. Deze groep met lagere digitale gelet- terdheid heeft vaak ook mindere gezondheidsvaardigheden (Pharos, 2022). Dit maakt het tot een grote, kwetsbare groep, aangezien zorg en sociale ondersteuning de komende jaren alleen maar digitaler worden.

Binnen het sociaal domein wordt steeds vaker gebruik gemaakt van algoritmen. Door digitalisering van behandeltrajecten binnen de reclassering ligt de vraag voor de hand hoe bepalend besluiten op basis van algoritmen kunnen zijn. Daarbij is er door digitalisering sprake van een spanning tussen de (gewenste) noodzaak van informatie-uitwisseling en de geheimhoudingsplicht van professionals. Binnen Arkin wordt het beleid gevoerd dat professionals mogen afwijken van de uitkomsten van algoritmen, mits de betrokken professional die afwijking kan onderbouwen. Anders gezegd: het menselijk oog is uiteindelijk bepalend.

Interview met Eva van der Pluijm.

Het toepassen van algoritmen wordt een steeds relevanter onderwerp. Denk bijvoorbeeld aan de opkomst van ChatGPT (een gratis chatbot die teksten kan genereren op basis van kunstmatige intelligentie).

Het doel van Tintengroep is bijdragen aan sociale vraag- stukken en zo het verschil maken voor inwoners. We willen daar aansluiten waar zij zijn. Als je je niet voorbereidt op ontwikkelingen in de maatschappij, en dus de wereld van die inwoner, dan mis je de boot.

We kennen allemaal de formule 70-20-10: leren doe je vooral in de praktijk. Het model werd voor het eerst geïntroduceerd in de jaren tach- tig van de vorige eeuw door Morgan McCall, Robert Eichinger en Michael Lombardo, destijds onderzoekers bij Center for Creative Leadership (CCL). Zij baseerden het model op onderzoek naar de manier waarop succesvolle managers en leiders leerden en ontwikkelden gedurende hun carrière. De term 70-20-10 verwijst naar de relatieve verdeling van leermogelijkheden: 70% informeel leren op het werk, 20% sociaal leren door interactie met anderen, en 10% formeel leren via gestructureerde programma's en cursussen.

Technologie speelt een grote rol in ons dagelijkse en sociale leven. Met de komst van nieuwe technologie zien we ook een trend waarbij apparaten steeds kleiner, sneller en efficiënter worden. Daardoor neemt het gebruik en dus de invloed van die techniek op mensen toe. Waar voorheen vrijwel iedereen een vaste telefoon had, een televisie en mogelijk een computer of laptop, beschikken de meeste mensen tegenwoordig over veel kleinere en krachtigere smartphones of tablets. Die technologie heeft mensen ongetwijfeld veel goeds gebracht, maar er is ook een keerzijde.

Online communiceren is heel gewoon in ons dagelijks leven. Denk aan het sturen van een appje, het liken van een post of het delen van een foto. Dat geldt zeker ook voor ouders van jonge kinderen; zij delen graag en soms onbegrensd de leukste en grappigste momenten van hun kroost. Daarnaast zoeken zij online ook antwoorden en tips als zij vragen en twijfels hebben die nu eenmaal met het ouderschap gepaard gaan. Dit kunnen ook pittige kwesties zijn, zoals huiselijk geweld, problematische relaties, verslaving en trauma. Met de inzet van online communicatiekanalen wordt opvoedingsondersteuning veel toegankelijker.

Het belang van jongerenwerk wordt vanuit vele vak- en wetenschapsgebieden onderschreven, hoewel over de invulling soms nog misverstanden bestaan. Door jongeren te ondersteunen en hen te helpen hun talenten te ontwikkelen, kunnen jongerenwerkprogramma's bijdragen aan een betere toekomst voor jongeren en de gemeenschappen waarin ze leven. Jongerenwerkers spelen een belangrijke rol bij de preventie van problemen en risico's die jongeren kunnen tegenkomen. Dit kan variëren van het voorkomen van delinquent gedrag tot het verbeteren van de geestelijke gezondheid en het bevorderen van gezonde relaties.

In maart 2020 konden we er niet meer omheen: de noodzaak om afstand te houden dwong ons om onze communicatie voor een belangrijk deel via internet en telefoon te laten verlopen. Dat gold voor de contacten tussen collega’s onderling, maar zeker ook voor de contacten tussen hulpverleners en cliënten.

Als we binnen het sociaal werk praten over digitalisering, dan gaat het vaak al snel over digitale ondersteuning in je werk, zoals blended hulpverlening of sociale technologie.

Armoede, criminaliteit, verslaving, trauma, een ongezonde leefstijl en problematische sociaal-emotionele relaties: het zijn sociale vraagstuk- ken van alle tijden. Vanuit een methodisch en een technologisch per- spectief zijn er nieuwe oplossingen denkbaar. Door daarmee samen aan de slag te gaan kan brede consensus worden bereikt over de waarde van het sociaal werk.

Een vergrijzende bevolking, een oplopend tekort aan medewerkers in het sociaal domein en oplopende zorgkosten zijn uitdagingen waardoor het aantal cliënten per zorgmedewerkers de komende jaren exponentieel zal toenemen.

De technologische ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op, waarbij er veel kansen worden gecreëerd, maar zeker ook rekening moet worden gehouden met de keerzijde van de digitale middelen. Daarbij is er nog steeds een aanzienlijke groep mensen, waaronder een hoop ouderen, voor wie het lastig is om hierin mee te komen. De snelle ontwikkelingen kunnen zo dus ook weer ongelijkheid in de hand werken.

In dit themanummer lees je van alles over deze ontwikkelingen en de impact hiervan binnen het sociaal domein. Stof tot nadenken dus!

Of het nu gaat om het sociaal werk, de ouderenzorg, de ggz of de eerstelijnszorg - overal piept en kraakt het. Wachtlijsten worden langer, terwijl het aantal professionals afneemt. Een huisarts krijg je alleen nog voor bepaalde consulten te zien, de wachttijd voor hulp bij het huishouden loopt op tot maanden en sociaal werkers vragen steeds meer om eigen oplossingen van inwoners. Gebruik van data-inzichten en technologie om zorg en ondersteuning te versterken wordt weliswaar als oplossing genoemd, maar staat vaak nog in de kinderschoenen.

Wat zijn de grootste uitdagingen van digitalisering voor mensen? Welke vaardigheden hebben we nodig om te kunnen omgaan met de continue ontwikkelin- gen in onze VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity en Ambiguity). VUCA staat voor een snel veranderende wereld waarin nieuwe uitdagingen ontstaan voor professionals en organisaties in het sociaal domein.

Geweld uit naam van de familie-eer heeft de naam vreselijk antiek te zijn, maar niets is minder waar. Jaarlijks komen honderden zaken bij de politie binnen (LEC EGG, 2023). Om families die hiermee te kampen hebben goed te kunnen ondersteunen, is het zaak dat professionals zich terdege realiseren dat dit ‘ouderwetse’ fenomeen eer met de tijd is meegegaan en zich tegenwoordig ook online manifesteert.

Over tien jaar heeft u een andere baan. Ook als u niet solliciteert of promoveert. Digitalisering en technologisering kloppen namelijk nu al op de poorten van het sociaal domein en die deur blijft niet dicht. Dat is niet per se leuk; het is soms zelfs bedreigend, verstorend en misschien ronduit irritant. Maar het biedt ook enorme kansen. Voor uzelf en voor de mensen voor en met wie u werkt.