Werken aan bestaanszekerheid: Gemeenten aan de slag vanuit het perspectief van inwoners

Bestaanszekerheid is een complex vraagstuk en een grote maatschappelijke opgave. Het manifesteert zich op verschillende leefgebieden van inwoners. Naast individuele en relationele factoren spelen ook structurele en institutionele factoren een rol bij het ontstaan en in stand houden van bestaansonzekerheid. Zeker in de lokale context hebben gemeenten een belangrijke rol – niet alleen om bestaanszekerheid voor inwoners te garanderen en te versterken, maar ook om de problematiek te signaleren, onderkennen en agenderen. Inwoners die met bestaansonzekerheid te maken krijgen zijn veelal afhankelijk van organisaties, instellingen en professionals.

Daarom hebben landelijke en regionale kennisinstellingen de handen ineen geslagen om met deze publicatie een handreiking te bieden aan actoren in de sociale basis – met een focus op de gemeente. De publicatie is voor een belangrijk deel tot stand gekomen en gebaseerd op de inbreng van ervaringsdeskundigen, niet voor niets staan hun verhalen centraal. Aan de publicatie werkte een collectief van onderzoekers van Pharos, Platform31, NHL Stenden Hogeschool, Werkplaatsen Sociaal Domein, Radboudumc en Movisie samen.

Bestaanszekerheid en sociale kwaliteit

Bestaansonzekerheid betekent dat mensen niet zelf of met anderen kunnen voorzien in bestaansvoorwaarden. Bestaansonzekerheid en armoede worden daarom wel in één adem genoemd. De condities van sociale kwaliteit bieden ons houvast voor het versterken van bestaanszekerheid. We weten dat we daarvoor moeten werken aan sociaaleconomische zekerheid, sociale inclusie, sociale cohesie en sociaal empowerment. Dat zijn de aangrijpingspunten voor beleid en uitvoer in de sociale basis. 

Om het begrip bestaanszekerheid in zijn volle breedte en diepte te begrijpen en aan te pakken, is voor deze publicatie het kader van sociale kwaliteit goed te gebruiken. Sociale kwaliteit is de mate waarin mensen kunnen participeren in sociale relaties onder condities die gunstig zijn voor hun welzijn en zelfrealisatie en die hen in staat stellen invloed uit te oefenen op de condities van hun eigen bestaan en een bijdrage te leveren aan de samenleving.

Bestaanszekerheid in de praktijk

Aan de hand van verschillende ervaringsverhalen is in de publicatie aandacht gegeven aan het perspectief van de inwoner. Hoe werkt bestaansonzekerheid door in het dagelijkse leven van mensen? Wat of wie is daarbij van betekenis? 

Zo deelt Daisy (26) haar verhaal: ‘Door de financiële problemen moest ik veel geld uit mijn salaris bijleggen omdat er niet genoeg geld was om de vaste lasten te betalen. Daardoor heb ik nooit leren omgaan met geld, omdat ik het niet zelf beheerde.’ Om zich minder depressief te voelen gaf ze veel geld uit aan kleding, schoenen en make-up. ‘Dat is helemaal uit de hand gelopen.’ Ze vertelt: ‘Doordat je meervoudige problemen hebt, krijg je geen hulp, omdat mensen niet weten waar ze moeten beginnen. Het probleem is: je bent én verslaafd, én je hebt geen huis én je hebt psychische problemen. Bijna geen instantie durft dat aan. Je wordt afgerekend op het feit wat jij hebt meegemaakt, wat er gebeurd is en in welke situatie je zit.’

Handvatten voor beleid en uitvoering

Ervaringsdeskundigen geven duidelijk aan: behandel ons als mens, niet als een case. Zij delen het gevoel dat je eerst diep in de ellende moet komen, voordat je geholpen wordt. Waarom kan dat niet eerder? Het is belangrijk om naar de persoon te blijven kijken – wat heeft hij of zij nodig? Wat de inwoner belangrijk vindt moet het uitgangspunt zijn van de professional. Menselijke waardigheid dient daarbij centraal te staan. Om duurzaam contact te kunnen bouwen met inwoners is het hanteren van de menselijke maat een onmisbaar uitgangspunt. Dat moet de basis zijn van beleid en uitvoering.