Wat werkt bij preventie van radicalisering?

Omschrijving

Inventarisatie en analyse van evaluaties van aanpakken en interventies ter preventie van radicalisering

De rijksoverheid ondersteunt gemeenten bij het ontwikkelen van effectief beleid ter preventie van radicalisering. Met het oog daarop bracht de Expertise Unit Sociale Stabiliteit (ESS) van het ministerie van SZW en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in 2019 een online Toolkit Evidence-Based Werken bij preventie van radicalisering voor gemeenten uit. Sinds de lancering van deze Toolkit zijn nieuwe evaluaties van interventies en lokale aanpakken verschenen.

Bureau Omlo heeft in opdracht van de ESS evaluaties die sinds 2019 zijn verschenen verzameld en geanalyseerd. In dit rapport staan inzichten uit deze evaluaties. Gemeenten kunnen deze kennis gebruiken bij hun keuze en doorontwikkeling van interventies. Op die manier kunnen gemeenten beleid ontwikkelen dat empirisch is onderbouwd.

Aanpak inventarisatie

Bij de inventarisatie van evaluaties zijn de volgende stappen gezet:

• Verzamelen van evaluatierapporten via het Rijk, gemeenten, onderzoekers en een internet-search.

• Selectie van evaluaties die aan enkele minimale relevantie-eisen voldeden: een plan, proces- en/of effectevaluatie van een interventie of lokale aanpak die gericht is op preventie van radicalisering en na 1 januari 2019 is gepubliceerd. Ook is een enkele niet-openbare evaluatie van voor die datum meegenomen. Omdat die niet zijn meegenomen in het eerdere literatuuronderzoek voor de Toolkit.

• Opstellen van kwaliteitscriteria om evaluaties voor nadere analyse te selecteren. Deze zijn echter niet strikt toegepast, vooral omdat er maar een beperkt aantal evaluaties zijn gevonden. Na selectie zouden er nog minder overblijven. Bovendien is een nevendoel van het onderzoek om proefondervindelijk vast te stellen welke kwaliteitscriteria echt nodig zijn voor het onderzoek: het uit de evaluaties halen van werkzame elementen en geleerde lessen.

• Uiteindelijk zijn 22 evaluatierapporten geanalyseerd. Veel evaluaties gaan over interventies, die onderdeel zijn van het gemeentelijk beleid of daarvanuit gefinancierd worden om radicalisering te voorkomen.

Analyse evaluaties

De volgende stap was het opstellen van een analysekader. De kernelementen van dit kader zijn:

• type interventie;

• doelen;

• doelgroepen;

• veronderstelde werkzame elementen;

• effectiviteit in de praktijk;

• werkzame elementen;

• geleerde lessen.

Deze evaluaties zijn afzonderlijk geanalyseerd. Vervolgens zijn de inzichten hieruit per type interventie samengenomen. Negentien evaluaties (nr. 1 t/m 19) gaan over interventies. Hierin worden 26 afzonderlijke interventies geëvalueerd: enkele rapporten gaan over meerdere interventies, terwijl een paar rapporten dezelfde interventies beoordelen. Drie rapporten gaan over lokale aanpakken (nr. 20, 21 en 22), een combinatie van interventies binnen een gemeente. Er worden vijf typen interventies en vijf lokale aanpakken geëvalueerd:

1. Interventies gericht op het versterken van de weerbaarheid van jongeren.

2. Begeleiding van risico- en geradicaliseerde jongeren.

3. Interventies gericht op opvoedondersteuning van ouders uit kwetsbare groepen.

4. Lotgenotencontact.

5. Deskundigheidsbevordering van eerstelijnsprofessionals en sleutelfiguren.

6. Lokale aanpakken voor preventie van radicalisering. 

Ook worden interventies onderscheiden wat betreft de fase van radicalisering waarop deze zijn gericht (volgens het preventieclassificatiemodel van Gielen, zie Figuur 1 Preventieclassificatiemodel (Bron: Gielen 2020) op p.15).

• De meeste interventies gaan over de primaire preventiefase. Deze willen de voedingsbodem voor radicalisering verkleinen en de beschermingsfactoren versterken (weerbaarheid en verbinding). Enkele interventies zijn (ook) gericht op secundaire preventie, namelijk het voorkomen van verdere radicalisering van jongeren die al aan het radicaliseren zijn.

• We hebben geen evaluaties gevonden van tertiaire preventie, gericht op personen die tot terrorisme zijn overgegaan. Wel vonden we een evaluatie die zich indirect hierop richt, namelijk lotgenotencontact van familieleden van geradicaliseerde individuen.

• Lokale aanpakken kunnen primaire, secundaire en tertiaire vormen van preventie omvatten.