Voorverkenning begrippenkader Maatschappelijke Onrust & -Stabiliteit

Omschrijving

Om maatschappelijke onrust- en stabiliteit in de samenleving te duiden, worden begrippen of concepten gehanteerd die onderling van elkaar verschillen, maar elkaar deels ook overlappen. In de praktijk worden concepten ook door elkaar heen gebruikt. Bij gemeenten en departementen is al enige tijd behoefte aan een overkoepelend beeld dat verschillende dimensies van maatschappelijke onrusten stabiliteit verbindt. Om meer helderheid te creëren heeft het Verwey-Jonker Instituut een literatuur- en documentenstudie uitgevoerd op verzoek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Directie Democratie en Bestuur, Programma Maatschappelijke Onrust en Ongenoegen. Deze studie is ter voorverkenning van een gezamenlijk begrippenkader voor de Rijkspartners en geeft antwoord op de volgende onderzoeksvragen:

• Welke concepten worden in de literatuur en beleidsdocumenten gebruikt met betrekking tot (dimensies van) maatschappelijke onrust, - stabiliteit en weerbaarheid?
• Wat wordt onder deze concepten verstaan (definities) in literatuur en beleidsdocumenten?
• Wat zijn kansen en risico’s van de maatschappelijke fenomenen waarop de concepten betrekking hebben?
• Hoe hangen de verschillende concepten samen? 
• Welke indicatoren worden toegerekend aan deze concepten?
• In hoeverre overlappen indicatoren en zijn indicatoren onderscheidend?

De literatuur- en documentenstudie is één van de deelstudies die in onderlinge samenhang zijn uitgevoerd om te komen tot een “Begrippenkader Maatschappelijke Onrust en Stabiliteit”. De voorliggende rapportage betreft, voor alle duidelijkheid, uitsluitend de resultaten van de literatuur- en documentenstudie. De andere deelstudies zijn diepte-interviews uitgevoerd door DSP-groep met stakeholders van gemeenten, departementen en kennisinstellingen, en een studie uitgevoerd door DISSS naar de relatie tussen verschillende fenomenen
in het fysieke en online domein. Mede op basis van deze studies, zal het interbestuurlijk programma Omgaan met Maatschappelijke Onrust keuzes maken om te komen tot een begrippenkader maatschappelijke onrust en ongenoegen.

In dit rapport beschrijven we de definities van concepten zoals we die in de wetenschappelijke literatuur en in beleidsdocumenten zijn tegengekomen. We gaan in op de volgende concepten:

• Maatschappelijke onrust en sociale stabiliteit.
• Maatschappelijk onbehagen en – ongenoegen.
• Polarisatie (horizontaal).
• Sociale cohesie.
• Institutioneel - en politiek vertrouwen/wantrouwen/verticale polarisatie.
• Radicalisering en extremisme.
• Problematisch gedrag en ondermijning democratische rechtsorde.
• Weerbaarheid en veerkracht.

Ook lichten we kansen en risico’s toe van de maatschappelijke fenomenen waarop deze concepten betrekking hebben. Maatschappelijke onrust, maatschappelijk onbehagen en polarisatie brengen voor de democratische rechtsorde namelijk niet alleen risico’s, maar ook kansen met zich mee. Een zekere mate van onrust, onbehagen en polarisatie binnen een weerbare democratie om tegenstellingen duidelijk te maken en om maatschappelijke veranderingen te kunnen bevorderen.