Trends en ontwikkelingen in de jeugdzorg 2023-2028

Omschrijving

De jeugdzorg in Nederland staat al geruime tijd onder druk. Sinds de decentralisatie in 2015, waarbij de verantwoordelijkheid voor jeugdzorg werd overgedragen van het Rijk naar de gemeenten,
zijn er aanzienlijke uitdagingen en kansen ontstaan. Gemeenten kregen meer ruimte om zorg op maat te bieden, maar zagen zich ook geconfronteerd met complexe zorgvraagstukken en
financiële beperkingen.
De hervormingsagenda voor de jeugdzorg, geïntroduceerd om deze problemen aan te pakken, zet in op een transformatie van het zorgstelsel. Doelstellingen zijn onder andere

• het versterken van preventieve zorg 
• het verminderen van zware jeugdzorg
• het beter ondersteunen van gezinnen in hun eigen omgeving

Echter, ondanks deze ambitieuze doelstellingen, blijkt uit de financiële data van 2023 dat we deze transformatiedoelstellingen niet kunnen realiseren. Gemeenten kampen met oplopende kosten en een stijgende vraag naar gespecialiseerde zorg, wat leidt tot budgettaire tekorten en een toenemende druk op zorginstellingen. Dat terwijl de zorginstellingen zelf ook met grote uitdagingen te maken hebben.

Winstgevendheid

Uit de analyse van de financiële gegevens over 2023 blijkt dat de winstgevendheid van jeugdzorginstellingen niet op peil is.
Hoewel de omzet in de sector aanzienlijk is toegenomen, zijn de kosten eveneens gestegen, wat resulteert in een lagere winstgevendheid.
Ondanks de doelstelling om te bezuinigen en efficiënter te werken, zien we dat de uitgaven in de sector blijven groeien. Dit komt deels door de complexiteit van de zorgvragen, die vaak intensieve en langdurige ondersteuning vereisen. Daarnaast blijken de indexering vanuit gemeenten met +6,4% een belangrijke drijver achter de sterke omzetstijgingen. Deze verklaren echter niet de volledige stijging en het vermoeden bestaat dan ook dat de toename hoofd- en onderaannemerschap een wezenlijk verschil maakt in de gestegen jeugdzorgomzet.
De geziene omzetstijgingen bij de gedeponeerde partijen varieert tussen +7,5% en +9,4% met en mediaan van +8,3%. Blijken de beschikbare data een voorbode voor de gehele sector, dan zullen de jeugdzorguitgaven voor 2023 de € 7 miljard overstijgen.

Ondanks de sterke omzetstijging, hebben jeugdzorgaanbieders het in 2023 niet voor elkaar gekregen om de kosten te verlagen. Gemiddeld houden de aanbieders een zeer marginale winst over van 0,1%. Dat komt neer op slechts € 7,1 miljoen voor de gehele jeugdzorg in 2023; waar de komende jaren juist flinke investeringen nodig zullen zijn.
Een van de factoren die bijdraagt aan de stijgende kosten is het tekort aan gekwalificeerd personeel. Veel jeugdzorginstellingen hebben moeite om voldoende en goed opgeleid personeel aan te trekken en te behouden. Dit leidt vaak tot hogere salarissen en extra kosten voor het inhuren van tijdelijke krachten of zzp'ers. Daarnaast is er sprake van een hoge werkdruk en een toename van burn-outklachten onder medewerkers, wat de continuïteit en kwaliteit van zorg verder onder druk zet. Een hoog verzuim van 8,0% is het nieuwe normaal: de pre-covid percentages gaan we voorlopig niet terugzien.
Veel gemeenten zoeken de oplossing in het contracteren van minder aanbieders, met als gevolg een toename aan hoofd- en onderaannemers. Deze trend zorgt voor verdere consolidatie van de markt en komt daarmee met kansen en risico's voor de komende jaren. Dat hiermee nog geen oplossing is gevonden voor het missen van de transformatiedoelstellingen is in elk geval wel duidelijk.

De huidige situatie vereist een kritische herziening van het financieringsmodel en de organisatie van jeugdzorg. Er is behoefte aan een meer effectieve inzet van middelen, zodat het publieke zorggeld doelmatig aan zorg wordt besteed.

Investeringsruimte

De zeer matige winstgevendheid van jeugdzorginstellingen heeft directe gevolgen voor hun investeringsruimte. In 2023 zien we een duidelijke afname van zowel de gemiddelde solvabiliteit als het gemiddelde weerstandsvermogen van deze aanbieders. Deze situatie onderstreept de urgentie voor beleidsmakers en financiers om maatregelen te nemen die de financiële gezondheid van jeugdzorgaanbieders verbeteren. Het versterken van de vermogensposities is cruciaal om een duurzaam en veerkrachtig jeugdzorgsysteem te waarborgen dat in staat is om aan de groeiende en veranderende zorgvraag te voldoen. __________________________ Solvabiliteit, een maatstaf voor de financiële gezondheid van een organisatie, geeft aan in hoeverre een instelling in staat is aan haar lange termijn verplichtingen te voldoen. Het dalende solvabiliteitscijfer wijst
erop dat jeugdzorginstellingen steeds minder vermogen hebben om financiële tegenslagen op te vangen en investeringen te doen in bijvoorbeeld innovatie, infrastructuur en personeel.
Een lager weerstandsvermogen betekent dat deze kleine aanbieders minder in staat zijn om onverwachte kosten of dalingen in inkomsten op te vangen, wat hun operationele continuïteit in gevaar brengt. Het gebrek aan investeringsruimte belemmert niet alleen de groei en ontwikkeling van deze instellingen, maar ook hun vermogen om te reageren op veranderende zorgbehoeften en beleidsontwikkelingen. Zonder voldoende financiële middelen kunnen zij niet investeren in kwaliteitsverbeteringen, nieuwe zorginitiatieven of noodzakelijke technologieën.

Instabiele aanbieders

Uit de jaarcijfers van 2023 blijkt dat een steeds groter aandeel
van het jeugdzorgbudget terechtkomt bij aanbieders met een hoog continuïteitsrisico. Dit is een zorgwekkende trend, omdat
het de stabiliteit en kwaliteit van de jeugdzorg in gevaar brengt. Aanbieders met een hoog continuïteitsrisico hebben vaak
moeite om te investeren in de noodzakelijke middelen, zoals goed opgeleid personeel, infrastructuur en innovatieve zorgoplossingen. Dit kan leiden tot verminderde zorgkwaliteit en beperkte mogelijkheden om in te spelen op de complexe behoeften van jongeren en gezinnen.
Het feit dat een groeiend deel van het budget bij financieel kwetsbare aanbieders terechtkomt, benadrukt de urgentie van maatregelen om de financiële gezondheid van deze instellingen te verbeteren. De jeugdzorginstellingen met een risicocijfer 1 en 2 neemt zichtbaar af. De trend wordt nog eens versterkt, doordat met name de grote jeugdzorginstellingen met een hoger continuïteitsrisico te maken krijgen in 2023; aanhoudende gematigde winstgevendheid eist zijn tol.