Recht doen aan impact en waarden

Omschrijving

Verkenning aanpassingen Wet publieke gezondheid
Om beter voorbereid te zijn op een volgende pandemie onderzoekt het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) welke aanpassingen nodig zijn aan de Wet publieke gezondheid. Deze wet maakt het mogelijk om pandemiemaatregelen te treffen. De meeste maatregelen die we kennen uit de coronapandemie kunnen worden genomen op basis van de wet. Maar dat geldt nog niet voor alle maatregelen. Juist de zware collectieve maatregelen - zoals schoolsluiting, een bezoekverbod aan zorginstellingen, toegangsbewijzen en de avondklok - hebben geen wettelijke grondslag.

Wet publieke gezondheid en infectieziektebestrijding
Het ministerie van VWS heeft over de Wet publieke gezondheid eerst advies gevraagd aan het RIVM. Het RIVM heeft advies gegeven vanuit het gezichtspunt van infectieziektebestrijding: wat is er nodig om een pandemie aan te pakken? Het RIVM stelt dat niet te voorspellen valt hoe een volgende pandemie verloopt. Een volgende keer kan het gaan om een ander virus, een bacterie of een schimmel. We weten nu nog niet welke maatregelen op dat moment nodig zijn om verspreiding van de infectieziekte tegen te gaan. Het RIVM stelt dan ook voorom in de wet niet alles tot in detail te regelen, maar algemene grondslagen op te nemen voor diverse maatregelen: individuele maatregelen zoals thuisblijven bij klachten of het dragen van mondmaskers; collectieve maatregelen zoals het beperken van de groepsgrootte of het sluiten van sectoren; omgevingsmaatregelen zoals het zorgen voor ventilatie en hygiëne of het wegnemen van besmet voedsel, en internationale reis- en handelsmaatregelen zoals importbeperkingen en quarantaine na reizen.

Wet publieke gezondheid en maatschappelijke impact
Vervolgens hebben het ministerie van VWS en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) advies gevraagd aan drie afzonderlijke adviesorganen: het Maatschappelijk Impact Team (MIT), de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en het College voor de Rechten van de Mens (College). Deze organisaties hebben besloten de adviesaanvragen gezamenlijk op te pakken. Het MIT, de RVS en het College kijken naar de mogelijke gevolgen van een pandemie en pandemiemaatregelen voor de maatschappij (maatschappelijke impact) en voor mensenrechten. De coronapandemie heeft ons geleerd dat de impact van een pandemie en van pandemiemaatregelen groot kan zijn voor (groepen) mensen en de samenleving als geheel. Sluiting van sectoren heeft economische gevolgen, onderwijs op afstand leidt tot een afname van de leerprestaties en van mentale gezondheid bij jongeren, en een bezoekverbod aan zorginstellingen kan eenzaamheid veroorzaken onder ouderen en mensen met een handicap. Ook de beperking van vrijheden en grondrechten door pandemiemaatregelen kan aanzienlijk zijn. Sommige gevolgen van de coronapandemie werken nog door tot op de dag van vandaag. Het MIT, de RVS en het College willen graag dat hiermee beter rekening wordt gehouden in de wet.

Algemene grondslagen opnemen in de wet
Het MIT, de RVS en het College zijn het eens met het RIVM dat er algemene grondslagen nodig zijn voor pandemiemaatregelen en dat niet alles tot in detail kan en moet worden geregeld. We moeten niet zozeer terugkijken naar de vorige pandemie, maar ons vooral voorbereiden op de volgende. Ook kunnen we geen rangorde geven van lichte tot zware maatregelen, zoals gevraagd is door de ministeries van VWS en SZW. Hoe zwaar een maatregel voor mensen en de samenleving is, kan pas goed worden beoordeeld binnen de context van een volgende pandemie. Het vastleggen van alle mogelijke maatregelen die we kennen van de coronapandemie is niet nuttig en zelfs onwenselijk.

Sterke procedures toevoegen aan de wet
Het MIT, de RVS en het College adviseren om pandemiemaatregelen alleen te nemen als daarbij steeds voldoende rekening wordt gehouden met de maatschappelijke impact en de gevolgen voor mensenrechten. De voor- en nadelen bij het nemen van de maatregelen moeten goed worden afgewogen. En daarvoor zijn sterke procedures nodig die in de Wet publieke gezondheid worden vastgelegd. Het MIT, de RVS en het College doen daarover de volgende aanbevelingen.