Perspectieven op veerkracht: een inleiding voor professionals in het sociaal domein

Omschrijving

Een alleenstaande moeder houdt de hand van haar dochtertje vast terwijl de dokter van Arkangel clinics een chip implanteert in haar tere hoofdje. Eindelijk hoeft ze zich nooit meer zorgen te maken over haar kleine meid als die even uit zicht is. Op moeders tablet verschijnt direct haar locatie, hartslag en alle overige informatie die nodig is om volledige veiligheid te garanderen. De chip stelt moeder zelfs in staat om door de ogen van haar dochter mee te kijken en nare, kwetsende beelden direct uit te schakelen. Eén druk op de knop en het zicht en gehoor van dochterlief vertroebelt, haar aandacht verslapt en ze kiest een andere interesse bron. Het gevaar is afgewend en de veiligheid hersteld, de ultieme droom voor elke overbezorgde ouder. Hoe het jonge meisje zich verder ontwikkelt zien we in de aflevering Arkangel van de sci-fi serie Black Mirror.

Ze groeit niet alleen op zonder enige vorm van gevaar, maar ook zonder de competenties om hiermee om te gaan. In de serie zien we hoe de puberteit de veiligheids-droom van haar moeder aan stukken slaat, dochterlief verzet zich en wil af van de ouderlijke controle, weg met de chip. Op een gegeven moment komt het gezin in een onafwendbare chaos terecht. De nu puberende dochter raakt verschrikkelijk overstuur van een wereld die plots heel angstwekkend is en zij blijkt volledig weerloos tegen zelfs de kleinste tegenslagen. 

Net zoals de moeder het meisje probeert te beschermen tegen alle gevaren, zo willen we als samenleving steeds meer ellende voorkomen. Het sociale domein is het domein bij uitstek dat haar relevantie ontleent aan het in bescherming nemen van de allerzwaksten. De sociale professional die problemen kan oplossen én voorkomen is een goede professional. Logischerwijs maakt zij daarbij gebruik van de instrumenten die haar ter beschikking staan. Maar is elk voorkómen van sociale problemen en onwenselijke levensstijlen daadwerkelijk een manier om de samenleving te versterken?

Een ‘tracker’ om je kind overal te kunnen volgen en om in te kunnen grijpen als je kind aan negatieve zaken wordt blootgesteld, is een instrument waar elke bezorgde ouder de waarde van zal inzien. Maar draagt die ook bij aan een positieve ontwikkeling? Als je wilt voorkomen dat je kind zich verwondt bij een val, moet je het dan verbieden om in bomen te klimmen? Je kunt je afvragen of je hiermee kinderen niet de voorbereiding ontneemt op tegenslagen die ze sowieso in de maatschappij zullen ervaren, en of alle tegenspoed überhaupt uit het leven gebannen kan worden. Net zoals de preventieve ingreep van de moeder uit de Black Mirror aflevering haar dochter niet sterker maakt, draagt niet elke goedbedoelde preventieve interventie bij aan sociale veerkracht. En laat die veerkracht nu juist bepalend zijn in hoe mensen met tegenslagen omgaan.

Een crisis is zo’n tegenslag. Het soort tegenslag waar men zich niet helemaal tegen kan beschermen zonder aan kwaliteit van leven in te boeten. Natuurlijk moeten stevige en breed toegankelijke sociale basisvoorzieningen juist in crisistijd zoveel mogelijk leed opvangen. Helaas ontbreekt het daar nog wel eens aan, ook in het welvarende Nederland. Tegelijk is het – net zoals het niet slim is om alle rimpels voor je kind glad te willen strijken –, niet realistisch om al het gevaar te willen mijden. Een crisis noopt eerder om niet langer tevreden te zijn met makkelijke, geboden oplossingen en verder na te denken over een beter bestaan, mét tegenslagen.