Patroon van dwang en controle is genderspecifiek

Omschrijving

Dit rapport geeft via een verdiepende analyse van bestaande data meer inzicht in het patroon van dwingende controle in intieme relaties voor de groep volwassenen met en zonder (thuiswonende) kinderen die zijn gemeld bij Veilig Thuis. In deze inleiding gaan we eerst in op de achtergrond van dit onderzoek en de recente aandacht voor femicide en intieme terreur (paragraaf 1.1). Vervolgens beschrijven we het doel van het onderzoek en de onderzoeksvragen (paragraaf 1.2) en het construct van dwang en controle dat wordt gehanteerd (paragraaf 1.3). 

1.1. Achtergrond
Aandacht voor femicide en genderspecifiek geweld Recentelijk krijgt het voorkomen van femicide, het doden van vrouwen door hun (ex-) partner, in samenhang met dwingende controle of intieme terreur aandacht in de media en politiek.1 Ook het ontbreken van een gendersensitieve aanpak van huiselijk geweld krijgt meer aandacht.

In de aanpak van huiselijk geweld is te weinig aandacht voor genderverschillen, dat wil zeggen: er wordt weinig rekening gehouden met de verschillen in macht, afhankelijkheid en verwachtingen ten aanzien van gedrag die uit mannelijke en vrouwelijke rollen voortvloeien. De aanpak van femicide vraagt meer inzicht in genderverschillen als het gaat om geweld in intieme relaties. Onderzoek laat al decennia zien dat het zowel mannen als vrouwen zijn die schelden, duwen, slaan en vernielen, maar het zijn vooral vrouwen die slachtoffer zijn van structureel ernstig geweld. Vrouwen zijn vaker slachtoffer van seksueel geweld, van verwurging zonder en met fatale afloop, letsel, ernstige bedreiging, intimidatie en belaging. Wanneer vrouwen worden gedood of vermoord is dit in de meerderheid van de gevallen door hun partner of ex-partner, terwijl mannen vooral worden vermoord door mannen en niet in een intieme relatie. Partnermoord gevolgd door zelfmoord komt vooral bij mannelijke plegers en vrouwelijke slachtoffers voor.
Mannen die lichamelijk geweld tegen hun partner gebruiken zijn devianter (plegen meer delicten) dan vrouwelijke plegers van partnergeweld, en vrouwen recidiveren minder dan mannen. Ook als het gaat om de meldingen bij de politie is in de meerderheid het slachtoffer een vrouw en de pleger een man. Een patroon van intieme terreur hangt samen met femicide; hoge niveaus van controlerend gedrag hebben een voorspellende waarde voor ernstig of zelfs dodelijk geweld. Het is niet alleen belangrijk oog te hebben voor het patroon van intieme terreur: op de overheid rust ook de positieve verplichting om slachtoffers van dwingende controle te beschermen. 

Patroon van dwingende controle / intieme terreur
In geval van intieme terreur gaat het om dwingende controle van (doorgaans) de man die zijn vrouw op verschillende manieren in haar vrijheid beperkt, haar vernedert, isoleert en (vaak ernstig) geweld gebruikt, waaronder seksueel geweld. Er is sprake van bezitsdrang en jaloezie. Het slachtoffer en haar kinderen voelen zich continu bedreigd en onveilig. Het samenspel van fysiek geweld, psychische vernedering en seksuele dwang waarmee controle wordt uitgeoefend, heeft grote effecten op de weerbaarheid en gezondheid van vrouwen. Die zijn groter dan de effecten van enkel lichamelijk geweld. De controle, het psychische geweld en het dreigen met geweld creëert een sfeer van angst. Vrouwen voelen meer angst dan mannen in geval van dwangmatige controle door de partner. Het verlaten van een relatie waarin sprake is van intieme terreur is een riskante onderneming: de kans op stalking is groot, evenals het risico om gedood te worden. De periode rond het verbreken van de relatie is de gevaarlijkste periode voor vrouwen. Veel vrouwen vluchten met hun kinderen naar de vrouwenopvang voor bescherming.

Ook dan is de kans op stalking groot, evenals controlerend geweld rond omgangsmomenten tussen vader en kinderen (Lünnemann et al., 2023). Dit patroon van intieme terreur staat tegenover het geweldspatroon van situationeel geweld. In dat geval komt het geweld vooral voort uit stressfactoren en onmacht. Het zijn situationele factoren, zoals hoge schulden, problemen op het werk of plotselinge levensgebeurtenissen, zoals verlies van een dierbare, plotselinge ziekte of verlies van werk die tot hoge mate van stress en (gewelds)conflicten kan leiden. Bovendien ontbreekt een patroon van dwingende controle en vrouwen leven niet met continue bedreiging en angst. 
Ook voor kinderen maakt het uit of sprake is van intieme terreur of van agressie vanuit stress en onmacht. Bij intieme terreur zijn kinderen zich bewust van het controlerende gedrag en ervaren zij een gebrek aan ruimte, ook om zichzelf te uiten. Ze zijn constant bezig met hoe ze zich moeten gedragen tegenover de controlerende ouder. Ze passen hun gedrag aan om eventuele conflicten of uitbarstingen te voorkomen en daarmee controle op de situatie te houden, door bijvoorbeeld niet zichtbaar te zijn, niet luid te praten, eenzame plekken op te zoeken waar ze zich veilig voelen