Nederland na de pandemie: Over de doorwerking van de coronapandemie op sociale cohesie
Omschrijving
Het lijkt al weer lang geleden, maar in de jaren 2020- 2022 werd niet alleen Nederland, maar de hele wereld, getroffen door een crisis van ongekende omvang: de coronapandemie. Begin 2020 dook het coronavirus opeens op. Na korte tijd werd het sociale leven in ons land min of meer stilgelegd, wat ook grote economische gevolgen had. Het coronavirus leidde zeker in het eerste jaar tot een crisis in de gezondheidszorg, die de grote aantallen patiënten niet meer aankon. Veel mensen stierven aan een coronabesmetting, ook in Nederland. Met de vaccinatiecampagne, die in 2021 langzaam op gang kwam, ontwikkelde COVID-19 zich geleidelijk tot een ziekte met veelal minder ernstige gevolgen. Begin 2022 werden de laatste beperkende coronamaatregelen opgeheven en kwam het einde van de pandemie langzaam in zicht. Dit onderzoek begon in 2021, nog tijdens de pandemie.
De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) wilde de gevolgen van de pandemie in kaart brengen en startte daarvoor het Landelijk dashboard sociaal-maatschappelijke impact corona.1 Het doel van het dashboard was om actueel inzicht te bieden in de maatschappelijke impact van corona op een vijftal terreinen: werk & inkomen, mentale weerbaarheid, onderwijs(achterstanden), gedrag/naleving (van de coronamaatregelen) en sociale cohesie. Geconstateerd werd dat over de eerste vier terreinen veel (administratieve) gegevens beschikbaar zijn, maar niet over het onderwerp ‘sociale cohesie’ dat in deze studie centraal staat. Zodoende kregen wij de opdracht om de gevolgen van corona op het terrein van sociale cohesie in kaart te brengen middels periodieke survey’s.
In eerste instantie ging het om vier survey’s (uitgevoerd tussen juli 2021 en februari 2022), maar ook na beëindiging van de coronamaatregelen wilde men de vinger aan de pols houden hetgeen resulteerde in nog vier survey’s (uitgevoerd tussen juni 2022 en september 2023). Omdat wij eerder al het onderzoek De maatschappelijke gevolgen van COVID-19 hadden verricht, ook op basis van grootschalige survey’s (uitgevoerd tussen april 2020 en september 2021) kunnen we in deze rapportage de ontwikkeling van de maatschappelijke impact van de pandemie voor zover gerelateerd aan sociale cohesie schetsen op basis van in totaal twaalf opeenvolgende survey’s gehouden onder representatieve steekproeven van de Nederlandse bevolking, die zijn uitgevoerd over 1 https://vng.nl/projecten/landelijk-dashboard-sociaal-maatschappelijke-impact-corona de hele periode tijdens en na de pandemie (april 2020 tot september 2023). In deze rapportage richten we ons dus op sociale cohesie. Sociale cohesie gaat over wat een gemeenschap bij elkaar houdt en over het vermogen van burgers om samen te leven en samen te werken.
In ons onderzoek onderscheiden wij vier dimensies van sociale cohesie, namelijk (1) het vertrouwen van burgers in publieke instituties en in elkaar, (2) onderlinge solidariteit, (3) de kwaliteit van buurtrelaties en (4) de beleving van (on) veiligheid en overlast. In deze rapportage worden de bevindingen op deze laatste twee terreinen samengenomen. Daarnaast rapporteren wij over drie aanvullende onderzoeken naar bewoners van kwetsbare wijken, vaccinatiebereidheid en mentale gevolgen van corona, zowel tijdens als na de pandemie. Hieronder volgen de centrale bevindingen rond de diverse dimensies van sociale cohesie en de aanvullende onderzoeken
