Kansen voor anders werken: Een analyse van anders werken tussen branches in het medisch en sociaal domein

Omschrijving

Iedereen heeft op een moment in het leven zorg nodig. Kan die zorg ook altijd geleverd? De sector zorg en welzijn kampt al jaren met een groot personeelstekort en dit tekort zal in de toekomst enkel toenemen. Wie om zich heen kijkt, ziet de impact al. Naast de vele onvervulde vacatures, zijn er lange wachtlijsten voor jeugdzorg en ggz. Professionals die werkzaam zijn in de sector ervaren een hoge werkdruk en er is een groeiend ziekteverzuim. Deze hoge werkdruk triggert weer een hoge uitstroom van personeel (RVS, 2021). Een onwenselijke situatie gezien de schaarste. 

Het personeelstekort in de sector zorg en welzijn is een groot en urgent probleem. In 2019 was het totale tekort ruim 40.000 medewerkers1 . In 2030 loopt dit tekort op tot ruim 100.000, of zelfs 130.000 medewerkers, afhankelijk van het effect van corona op de demografische en economische ontwikkelingen (ABF, 2020-1a). De te verwachten tekorten zitten vooral bij zorgberoepen, zoals verzorgenden en verpleegkundigen. Bij welzijnsberoepen zijn de te verwachten tekorten weliswaar lager, maar is eveneens een tekort (ABF, 2020-b). Oorzaken die ten grondslag liggen aan het personeelstekort zijn complex. Bevolkingsgroei en vergrijzing zijn belangrijke oorzaken, samen met een langere levensduur, een toenemende zorgvraag, en een afnemende beroepsbevolking (AEF, 2020). 

Op verzoek van het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW) biedt DSPgroep inzicht in kansen en knelpunten voor het anders organiseren van werk tussen branches in de sector zorg en welzijn. Dat doen we door de inzichten uit publicaties uit 2020 en 2021 te bundelen. Inzichten die een nieuw licht werpen op het tegengaan en verhelpen van het personeelstekort. We interviewden ook drie professionals, werkzaam in de sector, over welke kansen en knelpunten zij zien in de praktijk. Deze inzichten samen kunnen gebruikt als startpunt voor een dialoog over de mogelijkheden om het personeelstekort tegen te gaan door anders te werken. 

De focus in dit artikel ligt op de kansen die worden gezien voor anders werken (het verplaatsen van zorg) tussen branches: 

• Van zorg naar welzijn; mensen worden zoveel mogelijk, tijdelijk of structureel, preventief ondersteund in het sociaal domein, om zo (duurdere) zorg en/of (escalatie van) problemen te voorkomen.
• Van ziekenhuis naar huisarts; mensen gaan zoveel mogelijk alleen naar het ziekenhuis voor specialistische zorg, voor overige zorgvragen kunnen zij terecht bij de huisarts.
• Van verpleeg- en verzorgingshuis naar thuiszorg; ouderen wonen zo lang mogelijk thuis, alleen ouderen met de hoogste zorgzwaarte hebben toegang tot verpleeg- of verzorgingshuis. 

Het gaat om verschuivingen tussen branches in het medische domein en het sociaal domein. Daarbij is het medische domein gedefinieerd als de zorg gefinancierd vanuit de Zorgverzekeringswet (Zvw)2 , en het sociaal domein als de zorg en ondersteuning gefinancierd vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Wet langdurige zorg (Wlz)3 . De verschuivingen worden gedreven door schaarste in mensen en middelen, en komen voort uit de overtuiging dat zorg en ondersteuning daarmee beter worden. Het is een beweging vanuit de sector zelf. Ook de decentralisatie van taken rondom zorg en welzijn in 2015 van het Rijk naar gemeenten speelt een belangrijke rol. 

In dit artikel verkennen we eerst de potentie van anders werken tussen branches in het medische en het sociaal domein, en welke kansen zich daarbij voordoen volgens de literatuur. Vervolgens wordt uiteengezet welke knelpunten zich voordoen in de praktijk. In de paragraaf daarna beschrijven we oplossingsrichtingen die in de literatuur worden aangedragen, onder welke randvoorwaarden anders werken kan plaatsvinden. In het laatste deel geven we een slotbeschouwing, waarin ook witte vlekken in de literatuur op een rij zijn gezet.