Sozio 4 Themanummer Huiselijk Geweld (complete editie)

Onder een geweldsincident gaat vaak een structureel patroon schuil. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het geweldspatroon van dwingende controle of intieme terreur en het herkennen daarvan. 

‘Het had maar een haar gescheeld of wij hadden hier vandaag niet gestaan, want we zijn ternauwernood ontsnapt aan femicide,’ Aan het woord zijn Triene - Mie Le Compte en Anita Wix, overlevers van partnergeweld.

De paarse krokodil werd het nationale symbool voor bureaucratie toen een verzekeraar in 2004 een tv-spot lanceerde over het ‘gedoe’ waar verzekerden tegenaanlopen bij het regelen van hun verzekeringszaken. Het was heel herkenbaar voor veel Nederlanders. 

In september 2023 verdiepte ik mij in de wereld van online slachtofferschap, zowel in brede zin als in de specifi eke context van huiselijk geweld. 

Tijdens de Victimology Summer School1 die ik mede-organiseerde vanuit mijn rol als onderzoeker bij Slachtoff erhulp Nederland, kwamen er diverse onderwerpen voorbij, zoals: seksueel misbruik met beeldmateriaal, online fraude (inclusief datingfraude en identiteitsfraude), deepfakes en stalkerware. Naast de risico’s van de online wereld en de manieren waarop technologie misbruikt kan worden om slachtoff ers te maken, besteedden we ook aandacht aan de kansen die de online wereld kan bieden aan slachtoff ers. 

Wat hebben vrouwen, mannen en kinderen die met huiselijk geweld te maken hebben (gehad) nodig om te herstellen en een toekomst zonder geweld tegemoet te gaan? Welke ontwikkelingen hebben hier de voorbije jaren aan bijgedragen en welke facetten verdienen bijsturing of juist een nieuwe aanpak? We vroegen het Eva Scholte, directeur­bestuurder van Moviera en voorzitter van het Landelijk Netwerk Vrouwenopvang (LNVO) bij Valente. 

Ze is naar zichzelf toegevoeld  

‘Ze wilde zelf naar Fier, mijn dochter. Ze wist dat ze iets moest doen, iets radicaals. Ik wist dat ook. We konden niet meer verder. Maar of ik vertrouwen had in Fier? Nee, ik haalde geen vertrouwen uit het kennismakingsgesprek en niet uit de latere online gesprekken. Ik vond het verschrikkelijk om mijn dochter los te laten en was bang dat het misbruik door zou gaan. Mijn vertrouwen was verpulverd. Ik had inmiddels geleerd om te wantrouwen. En zo kwam het dat ik, toen ik mijn dochter wegbracht, haar twintig euro gaf voor als ze zou moeten vluchten uit Fier.

Vier dochter uithuisgeplaatst

Nehemia heeft vier dochters en een zoon. Ze woonde op Bonaire en heeft geen makkelijk leven gehad: armoede, huiselijk geweld, alcoholisme en de gewelddadige dood van haar partner. Vanwege jarenlange zware mishandelingen door haar man vluchtte ze naar Nederland. In Nederland ging ze met haar kinderen bij haar tante en oom wonen in Hoogezand-Sappemeer. Na verloop van tijd kreeg ze een eigen woning in Haren; niet ver bij haar tante en oom vandaan. Haar zoon bleef bij zijn ‘tanchi’ in Hoogezand-Sappemeer wonen; haar dochters woonden bij haar . 

Huiselijk geweld is een complex en hardnekkig probleem1. Dat is een van de conclusies van de derde cohortstudie naar de aanpak van partnergeweld en kindermishandeling. Het onderzoek van Steketee en collega’s (2023) laat zien dat we op de goede weg zijn met de aanpak.

Intieme terreur, de specifi eke vorm van geweld in afhankelijkheidsrelaties, heeft de aandacht. Het betreft een patroon van dwang en controle, waarbij slachtoffers door de willekeurigheid en onvoorspelbaarheid van het geweld altijd alert moeten zijn. 

Recent (8 juni 2023) was er een Ronde Tafelgesprek11 met de vaste commissie Justitie en Veiligheid van de Tweede Kamer met betrekking tot femicide – vrouwenmoord - en ‘high impact crime’, vaak foutief getypeerd als ‘crime passionel’, ‘geweld in de relationele sfeer’, ‘eerwraak’ of een ‘familie- of gezinsdrama’. Hier werden ‘position papers’ ingebracht door nabestaanden, hulpverleners, beleidsmakers, wetenschappelijke en maatschappelijke experts. Wat ons inziens ontbrak was een medische inbreng met betrekking tot femicide en het patroon van dwingende controle dat er meestal aan vooraf gaat. Dit terwijl (para)medici bij uitstek in de gelegenheid zijn de juiste vragen te stellen bij presentatie van lichamelijke en psychische klachten en getraind zijn op patroonherkenning. 

Linda Terpstra is één van de Founding Mothers van Fier. Twee decennia lang zette ze zich met hart en ziel in voor een urgent en hardnekkig maatschappelijk vraagstuk: geweld in afhankelijkheidsrelaties en de (jonge) mensen die recent of eerder in hun leven met dit geweld te maken hebben (gehad). Van 2005 tot en met 2023 vormde ze samen met Anke van Dijke – eveneens Founding Mother van Fier - de Raad van Bestuur van Fier. Per 1 oktober 2023 legde Linda haar functie van bestuursvoorzitter van Fier neer. Wie is Linda Terpstra? En: Waar staat Fier voor? 

Samenwerking van alle betrokkenen is nodig om het patroon van onveilige gebeurtenissen bij huiselijk geweld, kindermishandeling, verwaarlozing en seksueel geweld binnen relaties - en de transgenerationele overdracht daarvan - te doorbreken. Niemand ziet en weet alles, samen ben je slimmer. Ouders en kinderen en partners die in onveiligheid leven, hebben een volhardend met hen samenwerkend netwerk nodig dat integrale hulp kan bieden. Het combineren van kennis, deskundigheid en ervaring van de cliënten zelf, hun netwerk en de reeds actief betrokken professionals is nodig vanaf het moment dat er een vermoeden op onveiligheid ontstaat; tijdens de gesprekken over de onveilige ervaringen; voor de verklarende analyse van de onveiligheid; ten behoeve van de veiligheids- en de risicotaxatie; en voor de inzet van de juiste en op elkaar afgestemde interventies om de samen opgestelde doelen voor veilige onderlinge relaties tussen allen te behalen. 

Vele professionals in het veiligheidsdomein en binnen de zorg spannen zich dagelijks in voor de slachtoffers en daders van huiselijk geweld en kindermishandeling. De aanpak ‘Samen op in acuut’ gaat uit van een nauwe samenwerking tussen politie, Veilig Thuis en/of crisisdiensten vanaf het allereerste moment in een crisis. Het primaire doel is het herstellen van de veiligheid in acuut onveilige situaties van huiselijk geweld. Hierin pakt elke instantie zijn eigen rol maar de beschikbare informatie over het gezin wordt bij elkaar gelegd en de partners kijken gezamenlijk naar de best mogelijke oplossing voor de betreffende situatie. Op het moment dat de situatie niet meer acuut is en de directe veiligheid van de betrokkenen is geborgd wordt er gezamenlijk gekeken naar een goede opvolging.

Huiselijk geweld is een groot maatschappelijk probleem in Nederland. Het lukt ons nauwelijks om in huishoudens die hiermee te maken hebben daadwerkelijk het geweld/de onveiligheid te stoppen. Wat kunnen we leren van ons verleden? Hoe kunnen we anders kijken en samen slimmer worden?

Veel uithuisgeplaatste kinderen hebben een achtergrond van huiselijk geweld. Hoe vaak verzuchten we niet dat de problemen van uithuisgeplaatste kinderen samenhangen met de problemen van hun ouders of met gezinsproblemen. Toch anticiperen we daar nog onvoldoende op. Als we geen uithuisplaatsingen meer willen, moeten we de jeugdhulp transformeren naar gezinshulp waarbij er nadrukkelijk aandacht is voor geweld in afhankelijkheidsrelaties.

Uit wetenschappelijk onderzoek en uit de praktijk is bekend dat er een samenhang kan bestaan tussen geweld tegen dieren en intermenselijk geweld. Voor de vraag hoe en waar dieren in veiligheid gebracht kunnen worden, is echter relatief weinig aandacht. Stichting Mendoo, een organisatie die zich inzet voor het welzijn van dieren die betrokken raken bij geweld achter de voordeur, en het lectoraat Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties van Avans Hogeschool en de Politieacademie gingen nader op onderzoek uit

Vriend en vijand is het er over eens dat geweld in afhankelijkheidsrelaties niet acceptabel is. Toch is het nodig dat ook professionals kritisch hun eigen normen en waarden tegen het licht houden om zo mensen in nood goed te kunnen helpen. Hoe dat zit, leg ik uit aan de hand van twee leerprocessen. Ook ga ik in op de vraag waar professionals dan op zouden moeten letten bij dat zelfonderzoek. 

Naar schatting worden jaarlijks tussen 90.000 en 127.000 kinderen thuis mishandeld, verwaarloosd of seksueel misbruikt. Daarbij zijn jaarlijks ongeveer 200.000 volwassenen slachtoffer van ernstig lichamelijk of psychisch geweld door iemand uit hun huiselijke kring. De gevolgen van huiselijk geweld en kindermishandeling kunnen ernstige en langdurige gevolgen hebben, soms zelfs levenslang.