Sozio 4 - 2022

Als professional in de (jeugd)ggz ken je misschien situaties waarbij de cliënt niet of onvoldoende profi teert van behandeling of van ingezette begeleiding. Herstel blijft uit en de moedeloosheid bij cliënt, diens naasten en bij jou als professional neemt toe. Binnen teams kan dan de roep ontstaan om meer gespecialiseerde behandeling. Of om een andere plek waar de cliënt ‘beter’ af zou zijn. Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) (www.cce.nl) wordt vaak om consult gevraagd in dit soort vastgelopen situaties, om samen op zoek te gaan naar nieuw perspectief.

Het werken in complexe zorgsituaties kan behoorlijk uitdagend zijn. Wanneer er sprake is van probleemgedrag zet dit druk op de onder­ linge contacten tussen de betrokkenen rondom een cliënt. Een incident waarin een cliënt met het meubilair heeft gegooid, kan lei­ den tot een verhoogde alertheid bij begeleiders, extra handelings­ plannen vanuit gedragsdeskundigen of een klacht van een verwant van een huisgenoot. Hoe voorkom je dat je in een negatieve spiraal belandt? Hoe zorg je ervoor dat je perspectief houdt in een com­ plexe zorgsituatie? Hoe blijf je met elkaar in beweging zodat de samenwerking niet stagneert? Bewust aan de slag gaan met bewegingsmechanismen in de organisatiedynamieken biedt de kans om vastlopen te voorkomen.

Op een koude ochtend in september heb ik een warm gesprek met Heleen van der Pijl en Didier Rammers, beide coördinatoren binnen CCE, over de meerwaarde van het systeemtheoretisch denken voor hun consultaties.

Victor Kouratovsky is klinisch psycholoog en kinder­ en jeugdpsycho­ loog en werkt binnen het veld van de culturele psychiatrie. Al meer dan dertig jaar zet hij zich in voor mensen van alle leeftijden, van elke culturele achtergrond. De invloed van die culturele achtergrond op hulpverleningsrelaties is groot. Hulpverleners voelen zich regelmatig onthand als ze te maken krijgen met cliënten met een andere cultu­ rele achtergrond: de hulpverlening verloopt moeizaam, en niet alleen vanwege de taal. Daar gaat dit artikel over: hoe helpen we die ‘vreemde ander’?

Nine van den Berg (25) kent de ggz van binnen en buiten. Op haar vijftiende werd zij opgenomen in een eetkliniek en leerde in de jaren erna verschillende kanten van de ggz kennen. Kanten van de ggz die haar, naar eigen zeggen, zieker maakten. Maar ook zag ze de mooie kanten van de ggz, die haar nu motiveren om zich in te zetten voor deze sector als ervaringsdeskundige. Nine pleit voor samenwerking tussen professionals en ervaringsdeskundigen, want zij kunnen ieder vanuit hun eigen benadering elkaar versterken. Welke voorwaarden gelden er voor een geslaagde samenwerking? En welke valkuilen liggen er op de loer?

De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de fysieke leefomgeving en wat de fysieke leefomgeving kan bijdragen aan het welbevinden van de mens.

Tijdens consultaties binnen de zorg zie ik meer en meer de behoefte van zorgverleners om te onderzoeken in hoeverre hun wijze van ondersteunen van de zorgvrager juist is. Is het goed wat ik doe? Hoe kom ik tot een passende afweging voor de zorgvrager? Wat be­tekent dat voor mij? Wat is mijn idee over wat hoort? Het zoeken naar antwoorden op die vragen kan aanleiding zijn om een ethisch of moreel dilemma te onderzoeken. Het onderzoeken van een ethisch of moreel dilemma betekent dat ik uiteindelijk moet kiezen tussen twee onverenigbare waarden. Welke keus ik ook maak, er is altijd sprake van verlies, van schade.

Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) doet consultaties in complexe situaties waarin de zorg vastloopt, waarin ‘probleem­ gedrag’ is ontstaan en professionals rondom een cliënt handelings­ verlegen raken. Een deel van die consultaties vindt plaats in de JeugdzorgPlus, een sector die in beweging is. Gesloten jeugdzorg wordt steeds meer afgebouwd. Er worden kleinschalige voorzienin­ gen opgezet waarbij teams voor de uitdaging staan om vorm te geven aan goede zorg en een omgeving waarin jongeren veilig kunnen opgroeien.

Om te begrijpen wat huiselijk geweld met hechting doet, zullen we eerst moeten begrijpen wat hechting is. Daarvoor moeten we naar de basis, de vader van de gehechtheidstheorie: John Bowlby. Inmiddels is het een van de meest onderzochte onderwerpen van de ontwikkelingspsychologie.

Hoe belangrijk is iemands levensverhaal in de zorgverlening? Kan het levensverhaal bepaald gedrag, zeg ‘probleemgedrag’, verklaren? Voor CCE­consulent Els Teune is het levensverhaal de echo die altijd meedoet: ‘Iemand ís zijn levensverhaal. Oh, mevrouw is al dertig keer verhuisd? Ja, dan snap ik wel dat ze zich niet wil binden.’

Mevrouw Jansen (88) belt zo vaak met 112, de huisartsenpost en de thuiszorg, dat de snelle toegang tot zorg voor andere mensen in gevaar komt. Klinische ggz­behandelingen heeft ze afgebroken of afgewezen en haar medicatie neemt ze waarschijnlijk niet of onregel­ matig in. Omdat betrokken zorgprofessionals niet meer weten wat ze met de situatie aan moeten en het zorgsysteem vastloopt, vragen ze een consultatie aan bij Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE).

Studenten die de minor ‘Onbegrepen gedrag bij mensen met een verstandelijke beperking en niet aangeboren hersenletsel’ volgen, worden uitgedaagd om heel methodisch aan één specifi eke casus te werken. ‘Liever zoek je niet direct naar de oplossing, maar ga je ontdekkend kijken, analyseren en grondig nadenken’, aldus een van de studenten.

Kinderen die niet meer thuis kunnen wonen een vaste woonplek bieden zonder overplaatsingen, zelfs als het heel ingewikkeld wordt. Wat vraagt het van een team om de omslag te maken naar zo’n woonvorm waar kinderen blijven, waar alles vanuit de relatie wordt opgelost en waar de deuren open zijn?

Seksueel probleemgedrag wordt nog nauwelijks vanuit de wensen en de behoeften van een cliënt bekeken, maar met name door de ogen van de omgeving. Het risico hiervan is dat de veiligheids­ bril opgezet wordt in het kijken en handelen bij seksualiteit. We vragen van professionals om door een roze bril te gaan kijken naar het seksuele gedrag ten einde kansen en mogelijkheden te bieden om te groeien naar seksuele gezondheid en plezier.

Steeds vaker wordt de aandacht gevestigd op de link tussen probleemgedrag en traumatische ervaringen, ook bij mensen met een verstandelijke beperking. Oog hebben voor belangrijke levensgebeur­ tenissen in het verleden kan een ander licht werpen op probleem­ gedrag in het heden. Weten wat iemand heeft meegemaakt, kan helpen gedrag beter te begrijpen en begeleiden.

Er wordt vaak te gemakkelijk gesproken over cliënten met ‘probleemgedrag’. Tegenwoordig worden ze ook wel ‘cliënten met onbegrepen gedrag’ genoemd. Dit zegt mijns inziens echter onvoldoende over hun werkelijke situatie.

Sinds januari van dit jaar werkt het Discovery College in Barendrecht samen met onder andere de gemeente Rotterdam om (dreigende) thuiszittende leerlingen passend onderwijs te bieden. Het doel: het verschil maken voor iedere leerling, want ‘je gunt iedereen ontwikkeling’

Schoenen uit, horloge af, riem af en mijn tas in een grijze bak op de rollenbank. Ik loop door het poortje en ja hoor, hij piept! De beveiliger kijkt streng, onverbiddelijk moet ik terug; ergens is nog iets van ijzer. Na wat zenuwachtig zoeken blijkt een clip van een balpen, diep verbor­gen in de voering van mijn colbert, de boosdoener. Eindelijk kan ik door, de forensische kliniek in. Me tegen beter weten in toch wat zor­ gen makend of ik er wel weer uit mag. Als coördinator CCE ken je het belang van de fysieke omgeving als factor voor ontstaan of instand­ houding van probleemgedrag. Hoe is dat eigenlijk in zo’n beveiligde instelling?

atuurlijk leidt zelfstimulerend gedrag bij jonge kinderen lang niet N altijd tot ernstige en aanhoudende zelfverwonding. Soms blijft het beperkt in intensiteit of frequentie. En soms verdwijnt het. Ogenschijnlijk zomaar. Maar andersom geldt ook: volwassenen met een verstandelijke beperking die zichzelf verwonden, doen dat vaak wel vanaf jonge leeftijd. Lichte zelfverwonding of zelfsti- mulerend gedrag, is dus wel degelijk een reden om oplettend te zijn en te zoeken naar redenen waarom die zelfstimulering ontstaat en blijft bestaan.