CMV in veelvoud

Culturele en Maatschappelijke Vorming (CMV) levert als hogere beroepsopleiding aankomende professionals af die mensen gaan ‘ondersteunen bij het vormen van zichzelf en bij het vormgeven aan hun maatschappelijk leven’. In wat voor wereld moeten die CMV’ers aan de slag?

De opstellers van het nieuwe opleidingsprofiel vroegen een tiental experts de wereld in en rondom CMV te verkennen. Het resultaat is een boeiende kijk op actuele trends in zorg en welzijn, vrije tijd, leren, jeugd en jongeren, kunst en community art, de wijk als werkplaats, duurzaamheid, marktwerking, diversiteit en zingeving. De wereld blijkt minder overzichtelijk te zijn geworden en het beleid weet daar niet altijd goed raad mee. Aan de CMV’er om mét de burger op zoek te gaan naar houvast.

De nog maar jonge sector Zorg & Welzijn is zich onder invloed van mondiale, nati- onale en lokale ontwikkelingen steeds meer op buurten en wijken aan het oriënte- ren. Die trend staat op gespannen voet met vermarkting, maar lijkt niet te keren en is het ondersteunen waard.

In het publieke debat is weer volop aandacht voor waarden en normen en daarmee voor moraal of moraliteit. Dagelijks zien we in kranten, tijdschriften en boeken de- batten over de rol van religies in moderne samenlevingen en de betekenissen van religieuze organisaties voor het samenleven in een democratische rechtsstaat. Er is een groeiende behoefte aan oriëntatiekaders voor moraliteit, levensbeschou- wing en inspiratie, ook wel spiritualiteit te noemen. Wat voor gevolgen heeft dat voor sociale samenhang en de rol van CMV’ers?

In de tien hoofdstukken hier voor zijn evenzoveel verkenningen uitgevoerd naar ontwikkelingen die relevant zijn voor het werkterrein van culturele en maatschap- pelijke vorming. Elk op zich de moeite van het lezen waard, maar de vraag dringt zich op: wat betekent dit alles nu voor CMV? Zit er een rode lijn in – of desnoods enkele rode lijnen – waaruit blijkt waar het bij CMV nu in de kern om gaat? In dit laatste hoofdstuk zoeken we die rode lijn. We zoomen daartoe in op de grootste gemene deler, het verbindende van de verkenningen, de aspecten waarin ze met elkaar overeenkomen.

De ooit zo helder onderscheiden levenssferen – arbeid, zorg, vrije tijd – hebben pakweg de laatste halve eeuw in de beleving en er varing van veel mensen een an- dersoortige plaats en onderlinge relatie gekregen. Dat betekent dat het inmiddels nog maar weinig zin heeft het begrip vrije tijd nog langer te blijven gebruiken als een formeel in uren meetbare grootheid. Liever dan van ‘vrijetijd’ spreek ik van wat mensen als ‘eigen tijd’ er varen.

In de volwasseneneducatie gaat het steeds minder om de instituties en steeds meer om de volwassen mens zelf die iets wil leren. Die omslag komt voor een deel door ander beleid en voor een deel door meer technische mogelijkheden, zoals leren via het internet (e-learning). Intussen is het met de duurzaamheid van de instituties echter slecht gesteld. Daarmee komt de volwasseneneducatie alsnog in gevaar. Bo- vendien is extra aandacht vereist voor de positie van laagopgeleiden en laaggelet- terden.

Katja de Bruin was 15 jaar lang de eindredactrice van de brievenrubriek voor jon- geren Achterwerk van de VPRO-gids. Bij haar afscheid in het voorjaar van 2008 gaf ze in De Volkskrant aan dat er niets is veranderd ‘in het leven en lijden van de jonge Werthers. Hun problemen zijn van alle tijden.’ Ze somt de vijf belangrijkste proble- men op: ‘pesten, gescheiden ouders, homo zijn maar niet dur ven uitkomen, eet- problemen, je eenzaam en onbegrepen voelen – het is allemaal altijd al geweest, er is niets veranderd.’1 Heeft De Bruin gelijk? Verandert er niets? Hoe is de situatie van jongeren tegenwoordig? En wat kunnen CMV’ers daarmee?

De C en de M van CMV hebben in een multiculturele samenleving die sterk is ge- richt op beleving en zingeving meer dan ooit met elkaar te maken, zeker als de overheid aandringt op ‘cultureel ondernemerschap’. Om precies te bepalen hoe die samenhang in elkaar steekt, is het nodig eerst even terug te gaan in de geschiede- nis.

Wie in de krant iets leest over een bepaald maatschappelijk vraagstuk, krijgt steevast de plek waar het zich voordoet, er gratis bij geleverd. Armoede, hangjongeren, drugsoverlast: steeds vindt het ‘ergens’ plaats. Geen pro- bleem wordt genoemd of de buurt komt in beeld. Als het probleem plaats- vindt in een ‘erkende’ probleemwijk, dan treedt het ‘zie-je-wel-effect’ op: de aanwijzing is dus niet voor niets gebleken. Vindt het probleem buiten zo’n wijk plaats, dan zou je kunnen spreken van het ‘daar-ook-al-effect’. Kenne- lijk doet de buurt ertoe.

Duurzame ontwikkeling is een veelomvattend begrip. In de kern houdt het in dat de mens geen roofbouw op het milieu pleegt en zorg vuldig omgaat met de diver- siteit van flora en fauna, met beschikbare grondstoffen en energie, met lucht en water. Maar ook de zorg voor een leefbare en veilige omgeving hoort bij duurzame ontwikkeling, evenals het bevorderen van gezondheid, ontplooiing, vertrouwen, sociale participatie en de gelijke behandeling van mensen. Dat maakt dat duur- zaamheid ook voor CMV’ers van groot belang is.

Markwerking levert al jaren heftige discussies op. De laatste tijd was de kritiek op marktwerking heel luid, onder meer vanwege de effecten in de thuiszorg. In breder verband is er kritiek op de effecten van globalisering, op de graaicultuur in de top van het internationale bedrijfsleven, op de problemen in financiële sector en ook als het gaat om het voedseltekort op wereldniveau wordt ongebreidelde marktwer- king als een van de oorzaken genoemd. Aan de andere kant is er het besef dat onze welvaart voor een groot deel te danken is aan het private ondernemerschap en aan de vrije concurrentie. Kunnen we een balans opmaken? En hoe ziet die er voor de welzijnssector uit?

Diversiteit is een containerbegrip dat duidt op verschillen in leeftijd, gender, op- leidingsniveau, sociaal-economische positie, etniciteit, religieuze overtuiging en seksuele voorkeur. Smaakverschillen zouden hier nog aan toegevoegd kunnen worden. Diversiteit is een woord dat bovendien verschillen tussen stedelijk en lan- delijk gebied vangt. Gecombineerd geven al deze verschillen vorm aan de leefstijl en leefcultuur van verschillende individuen en groepen in onze samenleving. Verschil is mensen eigen en diversiteit is dus van alle tijden. Echter, het accent verschuift door maatschappelijke ontwikkelingen. Zo ging het aan het begin van de twintigste eeuw meer om klassenverschillen en staan nu, een eeuw later, vooral etnische verschillen in de spotlight. Wat betekent dat voor onze samenleving en: hoe gaan we ermee om?

Deze toekomstverkenning van CMV is gemaakt als voorbereiding op het nieuwe oplei- dingsprofiel CMV: Aler t en Ondernemend 2.0. Centraal in deze tekst staan tien thema- analyses, die in de loop van 2008 gemaakt zijn door elf auteurs die elk opdracht hebben gekregen een bepaald thema uit te werken dat voor de ontwikkeling voor CMV relevant is.